Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocukluk çağından itibaren başlayan ve yaşam boyu devam edebilen bir nörolojik bozukluktur. Bu bozukluğun en belirgin özellikleri dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüselliktir.
DEHB’nin belirtileri genellikle çocukluk çağında ortaya çıkar ve yetişkinlikte de devam edebilir. Çocuklarda, dikkat eksikliği belirtileri arasında dikkatlerini toplamada zorluk, kolayca dikkatlerinin dağılması, yapmaları gereken işleri tamamlamada güçlük ve unutkanlık yer alır. Hiperaktivite belirtileri arasında hareketleri kontrol edememe, sürekli hareket halinde olma, oturma pozisyonunu koruyamama, düşük işaret dikkat oranı, çabuk sıkılma, çabuk sinirlenme ve sinirli olma yer alır. Dürtüsellik belirtileri arasında ise, düşünmeden davranma, beklememe, karşılaştığı sorunlar karşısında aceleci davranma, söz kesme, sürekli konuşma ve başkalarını rahatsız eden davranışlar yapma yer alır.
DEHB, çocukların eğitim, iş ve sosyal hayatlarını olumsuz yönde etkileyebilir. Bu nedenle, çocuklarda DEHB tanısı konulması ve tedavi edilmesi önemlidir. Tanı genellikle, bir psikiyatri uzmanı, psikolog veya pediatri tarafından yapılır. Tanı için, çocuğun belirtilerinin en az altı ay boyunca devam ettiği ve günlük yaşam faaliyetlerini ve işlevselliği etkilediği gözlemlenir.
DEHB tedavisi, ilaç tedavisi, davranışsal terapi, bilişsel davranışsal terapi, öğrenme stratejileri ve aile danışmanlığı gibi çeşitli yöntemler kullanılarak gerçekleştirilir. İlaç tedavisi genellikle, belirtileri kontrol altına almaya yardımcı olurken, davranışsal terapi çocukların davranışlarını kontrol altına almalarına ve işlevselliklerini artırmalarına yardımcı olur. Bilişsel davranışsal terapi, çocukların düşünce kalıplarını değiştirerek, dikkatlerini odaklamalarına yardımcı olurken, öğrenme stratejileri çocukların eğitim başarılarını artırmaya yardımcı olur. Aile danışmanlığı, ailelerin DEHB ile başa çıkmalarına yardımcı olur ve çocukların eğitim, iş ve sosyal hayatlarında destekleyici bir ortam sağlar.
DEHB’nin etiyolojisi tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik ve çevresel faktörlerin etkileşimi sonucu oluştuğu düşünülmektedir. Genetik faktörler, DEHB riskini artırabilirken, çevresel faktörler de belirtilerin şiddetini etkileyebilir. Çevresel faktörler arasında, aşırı stresli yaşam olayları, düşük doğum ağırlığı, düşük sosyoekonomik statü, anne sigara kullanımı ve alkol tüketimi yer almaktadır.
DEHB tedavisinde, ilaç tedavisi sıklıkla kullanılmaktadır. İlaçlar, beynin kimyasal dengesini etkileyerek, belirtilerin kontrol altına alınmasına yardımcı olur. İlaçlar genellikle merkezi sinir sistemini etkileyen uyarıcı ilaçlardır. Bu ilaçlar, çocukların dikkatlerini toplamalarına ve hiperaktivite belirtilerini kontrol altına almalarına yardımcı olabilirler. Ancak, ilaç tedavisi her zaman etkili olmayabilir ve yan etkileri olabilir. Bu nedenle, ilaç tedavisi, uzman bir hekim tarafından reçete edilmelidir.
DEHB tedavisinde, davranışsal terapi de sıklıkla kullanılmaktadır. Bu terapi, çocukların davranışlarını kontrol altına almalarına yardımcı olur ve işlevselliklerini artırır. Terapi, çocuklara hedef odaklı davranışlar geliştirmelerinde ve disiplinli bir şekilde davranmalarında yardımcı olur. Bu terapi, aile üyelerine de DEHB ile başa çıkmalarında yardımcı olabilir ve uygun davranışların takdir edilmesi gibi olumlu davranışları ödüllendirmeleri konusunda ebeveynlere öğretir.
Bilişsel davranışsal terapi, DEHB tedavisinde kullanılan bir başka yöntemdir. Bu terapi, çocukların düşünce kalıplarını değiştirerek, dikkatlerini odaklamalarına ve davranışlarını kontrol altına almalarına yardımcı olur. Bu terapi, çocuklara, olumlu düşünceler geliştirme konusunda yardımcı olur ve kendilerine güvenmelerini sağlar.
Sonuç olarak, DEHB, hayat boyu devam eden bir nörolojik bozukluktur ve genellikle çocukluk çağında ortaya çıkar. DEHB tanısı konulduğunda, uygun tedavi yöntemleri kullanılarak belirtilerin kontrol altına alınması ve işlevselliklerinin artırılması mümkündür. Tedavi, ilaç tedavisi, davranışsal terapi, bilişsel davranışsal terapi gibi farklı yöntemlerden oluşabilir. Ayrıca, ailelerin desteği ve işbirliği de tedavinin başarısı için son derece önemlidir.
DEHB’li çocuklar, öğretmenleri ve ebeveynleri ile yakın işbirliği içinde olmalıdırlar. Okulda, öğretmenler, çocukların dikkatlerini toplamalarına ve öğrenmelerine yardımcı olacak stratejileri kullanmalıdırlar. Özellikle, bireyselleştirilmiş eğitim planları (BEP) ve 504 planları gibi özel eğitim programları, DEHB’li öğrencilere öğrenme ve davranış sorunlarıyla başa çıkmaları konusunda yardımcı olabilirler.
Ayrıca, ebeveynler de DEHB’li çocuklarını desteklemek için bazı stratejiler kullanabilirler. Bu stratejiler arasında, günlük rutinler ve yapılacaklar listeleri oluşturma, çocuğun ilgisini çeken aktivitelere yönlendirme, olumlu davranışları ödüllendirme ve sıkı disiplin kuralları uygulama yer almaktadır.
DEHB, tedavi edilebilir bir bozukluk olmasına rağmen, belirtiler hayat boyu devam edebilir ve bazı durumlarda yetişkinlikte de devam edebilir. Bu nedenle, DEHB’li bireylerin, hayatları boyunca düzenli tıbbi takip ve tedavi almaları önemlidir.
Sonuç olarak, DEHB, dikkat eksikliği, hiperaktivite ve impulsivite belirtileriyle karakterize bir nörolojik bozukluktur. Belirtiler, çocukluk çağında başlar ve hayat boyu devam edebilir. DEHB tanısı konduğunda, uygun tedavi yöntemleri kullanılarak belirtilerin kontrol altına alınması ve işlevselliklerinin artırılması mümkündür. İlaç tedavisi, davranışsal terapi ve bilişsel davranışsal terapi gibi farklı yöntemlerden oluşan bir tedavi yaklaşımı, DEHB’li bireylerin yaşamlarını olumlu yönde etkileyebilir. Ayrıca, DEHB’li bireylerin aileleri ve öğretmenleri, uygun stratejiler kullanarak çocukların başarılı bir şekilde öğrenmelerini ve işlevselliklerini artırmalarını sağlayabilirler.
